วัดธาตุหลวง หรือที่เขียนในภาษาลาวว่า ทาดหลวง สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2361 ในรัชสมัยของเจ้ามหาชีวิตมังธาตุราช ซึ่งเป็นยุคฟื้นฟูพุทธศาสนาในหลวงพระบาง

พระอารามแห่งนี้เคยเป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรรมทางศาสนาของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ และเคยเป็นสถานที่จัดขบวนพยุหยาตราในวันเพ็ญเดือนสิบสอง

โครงสร้าง รูปทรง สิมวัดทาดหลวง ถือเป็นแบบอย่างที่สำคัญที่สุดแห่งหนึ่งของสิมทรงไทลื้อ

แผนผังสิมเป็นอาคารทรงโรงขนาดใหญ่ มีความกว้าง 3 ห้อง ยาว 9 ห้อง

หลังคามีโครงสร้างสองชั้น ชั้นบนเป็นหลังคาจั่ว ชั้นล่างเป็นหลังคาปีกนก คลุมรอบอาคาร มีแขนนางค้ำยันชายคา ทำนองเดียวกับที่วัดปากคาน

ลักษณะคล้ายคลึงกับสิมวัดปากคานอีกประการ คือ มีทางเข้าโดยรอบ

สิมตั้งอยู่หน้าทาดหลวง อาคารประธานของวัด ทาดองค์นี้ประกอบด้วยฐานสี่เหลี่ยมซ้อนลดหลั่นกันบนลานประทักษิณ ที่มุมทั้งสี่ของฐานมีเสาดอกบัวประดับบนฐานชั้นที่สอง มีรูปเทวดานั่งประนมมือบนมุมฐานชั้นที่สาม

ส่วนกลางหรือองค์ทาดเป็นรูปฐานปัทม์ในผังสี่เหลี่ยมย่อมุม ประดับด้วยกลีบบัวที่ฐานหน้ากระดานด้านล่าง ส่วนยอดเป็นทรงบัวเหลี่ยมย่อมุม รองรับชั้นซ้อนลดหลั่นเรียวขึ้นด้านบน ยอดสูงสุดประดับฉัตร

บานประตู บานหน้าต่าง ทางด้านข้าง มีสภาพเก่าโทรมตามกาลเวลา

สิมทรงไทลื้อหลังนี้ โดดเด่นตรงแผงขนาดใหญ่ ประดับลวดลายปูนปั้น เรียกว่า คอสอง เป็นส่วนเชื่อมต่อระหว่างหลังคาจั่วด้านบนกับหลังคาปีกนกด้านล่าง

ศักดิ์ชัย สายสิงห์ (2555) อธิบายว่า คอสองของสิมทรงไทลื้อเป็นเครื่องหมายแทนฝาเรือน หรือผนังของอาคารชั้นบน สื่อว่าเป็นอาคารซ้อนชั้น อันเป็นเรือนฐานันดรสูง แสดงนัยของปราสาท

เหนือกึ่งกลางสันหลังคามี ช่อฟ้า แสดงภาพตัดขวางของภูเขา สัตตะบูริพัน

ยอดตรงกลางแทนความหมายของเขาพระสุเมรุ ศูนย์กลางจักรวาล เป็นที่ตั้งของปราสาทไพชยนต์ของพระอินทร์ อีกเจ็ดยอดลดหลั่นสื่อถึงเขาสัตตบริภัณฑ์ที่ล้อมรอบเขาพระสุเมรุ เป็นที่ตั้งของปราสาทของเทพบริวารต่างๆ

ด้านหน้าของสิมเป็นที่ตั้งของธาตุบรรจุอัฐิของเจ้ามหาชีวิตศรีสว่างวงศ์ สร้างขึ้นเมื่อปี 2508.

แหล่งข้อมูล

ท่านลึก สิงคำตัน. (2544). สถาปัตยกรรมในเมืองหลวงพระบาง. ใน จิรศักดิ์ เดช วงค์ญา (บรรณาธิการ). ความสัมพันธ์ระหว่างล้านนา ล้านช้าง : กรณีศึกษาศิลปกรรมในเมืองเชียงใหม่และหลวง พระบาง. เชียงใหม่ : โรงพิมพ์นพบุรี.